la canson ëd Pancalé

La canson ëd Pancalé

Version an pròsa an piemontèis modern

Ël castel ëd Pancalé a l'era da sempre un pòst ëd confin e adoss d'ògni sòrt d'assion grame; jë sgnor ëd col castel a vurìo nen rinunsié a manten-e ij sò privilege e a fé 'd dann al pais ëd Piemont.

Ore, 'l bon prinsi dla Morea, Luis, a l'ha paraje via e a l'ha conquistalo, ché a l'ha vinciù la guarnison ëd difèisa, e a l'ha falo anvironé tut d'antorn da 'd soldà a pe e da d'armà, che trames a lor a j'ero trè catapulte e quatr bombarde.

Ma mersì a la virtù 'd dòna Luisa, col castel a l'ha cambià dàita, parèj l'ann 1410 a des ore 'd sèira apopré, ancheuj mèrcol vinteneuv d'otòber, coj dël castel a son arendusse e a son afidasse a la misericòrdia dël prinsi, ch'a l'ha mandà 'ndrinta ij sò òimo ch'a l'han aussà sël castel sò drapò, ch'a l'ha na banda bleuva 'd travers, an crijand àuta vos "viva 'l prinsi dël partì velf!", al qual, për soa bontà, Nosgnor ch'a-j daga longh temp vitòria e bon-a sanità.

Original

Nota chë Lo castel dë Pancaler chë tùit-temp era fronter e dë tute malnestaj fontan-a, për mantenir la baussan-a e al pais dë Peamont trater darmage ij sëgnor dë chel castel n'aven lor corage.

Ore, lo bon prinsì dë la Morea, Luis, j'ha dëscassà e onorevolment conchis, ché o j'ha sò òst fërmà e tut ëntorn ënvironà dë gent dë pé e dë gent d'arme on érën trej cojart e catre bombarde.

Ma për la vërtuj dë madòna Luisa che castel ha cambià dëvisa, si chë l'an mille CCCCX, sirca le XXII ore lo mèrcol adì vin-neuf dë otovre chij dël castel së son rendù e a la marsì dël dit prinsi së son mëttù, chë i ha dëdintre soe gent mandà e la soa bandera sussa lo castel han butà, la cal n'ha la banda biòva traversa, ën crijant àuta-vos "Viva lo prinsi a par verfa!" al cal De për la soa bontà longament dea vitòria e bon-a santà.

A l'origin d'ës test ëd vej piemontèis a-i é la conquista dël castel ëd Pancalé (pais an provinsa 'd Turin al confin con la Granda) da part ëd Luis ëd la Morea, prinsi d'Acaja.

La canson ëd Pancalé a l'é 'l pì vej esempi ch'a sia restane d'un géner literari bin piemontèis, valadi col ëd la canson ëd guèra, ch'a descriv an ton épich e sever, a mità antra la selebrassion e la crònaca pura e sempia, n'episòdi particolar ëd na guèra.

Trames j'esempi ch'i podrio mansioné, is limitoma a arcordé an belessì l'Arpa Discordata, veritàbil poema épich an sl'assedi 'd Turin dël 1706 atribuì a A. Tariss (ch'a l'era canavzan ma ch'a scrivia già an piemontèis comun) e a l'anònima Relassion an sl'Assedi 'd Lissandria, dla mità dël sécol XVIII, dont l'autor a l'é miraco pròpe 'l gran I. Isler.

Da la mira dla lenga, la Canson ëd Pancalé a smija ch'an daga n'esempi 'd piemontèis ossidental ëd la tarda Età 'd Mes.

L'original a l'é scrit ant na grafìa pitòst regolar e coerenta, almanch conforma jë standar medievaj, e la trascrission an grafìa moderna a l'é stàita donca fàcil - contut che ij particolar ëd la pronunsia antica a sio nen sigur: comsìa a dev esse ciàir che la normalisassion dël test second l'uso d'ancheuj a l'ha mach ël but ëd rend-ne la letura manch greva al letor nen-ëspecialista.

I l'oma nen l'ëspassi pr'un coment ëstòrich e lenghistich coma Nosgnor a comanda; i signaloma mach dontré forme antëressante: Tùit-temp; a corëspond a sempe; ëd forme sìmij as peulo trovesse 'dcò an vej fransèis e an vej ossitan. Ël piemontèis literari dl'Età d'Òr (séc. XVIII) a l'avìa mach pì sempe, ch'a l'é generalisasse ant ël parlà, e tavòta, 'd n'usage mach pì literari. Peamont a l'é la pì veja atestassion dël nòm ëd nòst pais an nòsta lenga.

Trater darmage a veul dì fé 'd dann. Ancheuj sa locussion as dòvra pì nen, ma a l'é ancora viv l'equivalent fé darmage. Ont a ven dal latin Unde, e a corëspond a le forme anté e (an) doa ch'a son cole dla lenga literaria d'ancheuj.

Ëdcò ant ij Tòni anònim ëd Turin (séc. XVII) i trovoma ont, ch'a l'é 'dcò la forma clàssica an ossitan; ant ël Setsent la lenga literaria a dòvra bele dont -de unde - (dont ses-to? = anté ch'it ses?), che a l'é na forma ancora viva ancheuj. Le forme literarie moderne, coma i l'oma già dit, a son doe: anté, ch'a armonta sempe dal latin Unde, e (an) doa - (In) De Ubi.

Biòva a l'é 'l feminin singolar ëd biò (ancor dovrà an poesìa, p. es. da A. Bodré), ch'a rapresenta l'ésit normal piemontèis dël germanich Blau (cfr. vej ossitan blau/blava), la forma moderna, bleu, a l'é 'n franseisism, ma pitòst antich e bin assimilà; al feminin a fà bleuva.

Òst a val armada; baussan-a a l'ha 'l sens ëd privilege; madòna Luisa a l'é l'ëstranòm ëd n'arma (probabil na bombarda): la costuma 'd deje 'd nòm ëd fomne a j'arme a l'é tant antica che moderna: pensoma a le spa dij guerier medievaj o ai fusij dij soldà merican ëd la guèra an Vietnam; Cojart a l'é na màchina bélica: miraco na catapulta. Otovre a l'é na forma veja dël nòm dël mèis ch'a fà des ëd l'ann. La paròla ch'as dòvra ancheuj, otober, a sent l'anfluensa dël latin e dij dialèt norditalian.

La "bandera" con la "banda biòva traversa" a l'é nen àutr che l'embrion dël drapò piemontèis.

L'espression a part verfa adovrìa vorèj dì "fasent part dij velf" (j'aversare dij giblin), ma la lession a l'é malsigura.

I armarcoma ancora che na comparision antra la lenga dla Canson, ij test ëd Salusse (j'Arcomandassion), la Sentensa 'd Rivàuta e ij document ëd Chér (costi-sì pì vej d'un sécol visavì dj'àutri ch'i l'oma mensionà) an mostro na lenga pitòst omogenia, almanch ant l'Ovest ëd nòst Pais: a l'é probabil che pròpe cost omogeneità a l'abia fàit ëd l'àrea ch'a va da Turin a Coni la cun-a 'd nòsta koiné literaria. Për lòn ch'a rësguarda 'l castel ëd Pancalé, ancheuj, ëd belavans, a esist pì nen. A l'han drocalo, e sò arcòrd, oltra che al test ch'i l'oma presentà ant ësto nùmer, a l'é gropà a la fòto ch'i publicoma.

(Articol e version an pròsa an piemontèis modern ëd Gianluch L. Perrini

da Gioventura piemontèisa "ann 2 (5) n. 9 Dzèmber 1998")